De kandidaten wisten niet dat ze meededen aan een experiment dat was opgezet door dumentairemakers. Het slachtoffer is een acteur die helemaal geen schokken krijgt.
Het experiment is een herhaling van het experiment van Milgram waaruit bleek dat 65 procent van de mannelijke proefpersonen tussen de 20 en 50 jaar in staat was een ‘dodelijke’ stroomschok toe te dienen aan een onwillige ‘leerling’.
Het experiment toonde de duistere kanten van onze ziel en confronteert met vragen als: “had jij ook ‘fout’ kunnen zijn in de oorlog? Had je een kampbeul kunnen zijn of bewaker in de Abu Ghraib gevangenis? Zou je kunnen martelen?” Voor mij fascinerende, en beangstigende thema’s die ook terugkomen in mijn roman Isa en in het toneelstuk De liefde ven een terrorist.
Ja, we zijn allemaal in staat tot gruweldaden, schrijven Susan Fiske en haar collega’s van de Princeton universiteit in Science. Ieder mens is in staat tot het martelen van een ander mens. Iedereen kan in een monster veranderen, als-ie maar genoeg wordt geprikkeld. Door oorlog, de verwachtingenvan superieuren, en de sociale druk van een groep kunnen ‘normale’ mensen worden aangezet tot onverklaarbaar wreed gedrag.
Ook jij lezer had hetzelfde kunnen doen als de Amerikaanse soldaten in de Abu Ghraib. De juiste -of beter: de verkeerde – omstandigheden kunnen van ieder menseen monster maken. Dat blijkt volgens Fiske uit meer dan 25.000 verschillende psychologische studies, waarbij intotaal 8 miljoen mensen waren betrokken.
Behalve het gehoorzaamheidsexperiment van Stanley Milgram is ook het Stanford Prison Experiment erg bekend geworden.
Het Stanford Prison Experiment van Philip Zimbardo uit 1971 gaf inzichten in de werking van groepsdruk en de kracht van het ‘wij versus zij’-denken. Zimbardo verdeelde een groep studentenvrijwilligerswillekeurig in ‘bewakers’ en ‘gevangenen’. Het was de bedoeling dat de twee groepen twee weken onder toezicht van camera’s en observerende psychologen aanhun lot zouden worden overgelaten, maar na 6 dagen werd het experiment afgebroken. De reden hiervoor was dat de bewakers zich gingen gedragen als sadisten en dat de ‘gevangenen’ steeds meer verschijnselen van stress en depressie vertoonden. Mensen vereenzelvigen zich met de groep waartoe ze behoren, schrijft Fiske. Slecht gedrag wordt dan toegeschreven aan ‘de anderen’ en dat gevoel wordt nog eens versterkt als de ‘anderen’ een bedreiging vormen voor de normen en waarden die binnen een groep gekoesterd worden.
Op Youtube vond ik een documentaire over het Stanford Prison Experiment.
Meer info: Susan Fiske et al, ‘Why Ordinary People Torture EnemyPrisoners’, in: Science, 25 november 2004 / voor dit stukje heb ik gebruik gemaakt van de website van VPRO’s Noorderlicht
(Deze blog is een update van een blog uit 2008)
Ewoud Butter 