Het integratiedebat wordt gefrustreerd door een hardnekkig geloof in de maakbaarheid van de allochtoon. Een nieuwkomer wordt niet meer of minder Nederlander door een inburgeringscursus, het al dan niet hebben van een dubbel paspoort of door het reduceren van de Koran tot de Donald Duck. Door te suggereren dat de allochtoon een bouwpakket is, kweek je alleen maar een rijke voedingsbodem voor nieuwe frustraties en echte multiculturele drama’s.
Nederlandse identiteit
Op een boulevard of een camping in het buitenland herken je
Nederlanders vaak uit duizenden. Maar waaraan? Dat is moeilijk te
benoemen. Ik waag een poging: ze zijn nadrukkelijk aanwezig, casual
gekleed en praten graag over de prijzen en het weer. En wat ook
typerend lijkt, is dat ze elkaar in het buitenland met plezier opzoeken
en vervolgens gaan klagen dat er toch zoveel Nederlanders zijn. Maar
zijn dit eigenschappen die uniek zijn voor Nederlanders?
In de discussies de afgelopen weken zijn er diverse eigenschappen van ‘de Nederlander’ vaak genoemd. Zo is de Nederlander tolerant, gierig, sterk geïndividualiseerd, antiautoritair, egalitair, consensuszoekend en moralistisch. De Nederlander heeft moeite met nationalisme, behalve in het voetbalstadion en komt niet graag met het hoofd boven het maaiveld. Daarnaast is de Nederlander volgens de lezers van Trouw te herkennen aan zijn eeuwige gemopper en zijn voorliefde voor rauwe haring, open gordijnen, speculaas en fietsen. Maar bovenal vindt de Nederlander zichzelf volgens de Trouwlezers ‘gezellig’.
Voldoet u aan alle onderdelen van dit profiel? Waarschijnlijk niet. Zelfs de zelfbenoemde hoeder van het Nederlandse erfgoed, PVV-leider Wilders, zal niet aan alle criteria voldoen. En de vraag is trouwens in hoeverre ‘wij Nederlanders’ dat willen. We laten ons namelijk niet graag in een hokje stoppen.
Je zou kunnen zeggen dat de Nederlander bestaat, maar ook dat het moeilijk, zo niet onmogelijk is een blauwdruk te maken van ‘de Nederlander’. Het is gemakkelijker een paling uit een emmer snot te halen….
Paul Scheffer
Paul Scheffer legt al jaren de nadruk op het
belang van het definiëren van de Nederlandse identiteit. Zo betoogde
hij in zijn historische artikel ’Het multiculturele drama’ uit 2000 dat
de Nederlandse identiteit niet sterk genoeg is gedefinieerd en dat
migranten daardoor niet weten in wat voor samenleving zij moeten
integreren.
Inmiddels zijn we enkele jaren, vele maatschappelijke discussies en
een boek van Paul Scheffer verder en de vraag is hoeveel we zijn
opgeschoten met de integratie. Voelen immigranten zich meer verbonden
met de Nederlandse samenleving en voelt de Nederlandse samenleving zich
meer verbonden met haar immigranten? Ik heb niet bepaald die indruk.
We hebben het de afgelopen jaren gehad over paspoorten, cartoons,
over rellen en incidenten en vooral over de islam, de islam en de
islam. In onze onmacht te benoemen wat ons bindt, zijn we vooral bezig
geweest te benoemen wat ons niet bevalt aan ‘de anderen’.
Juist door discussies over de Nederlandse identiteit is het wij-zij denken de afgelopen jaren versterkt.
Het zou onterecht zijn Paul Scheffer hiervan de
schuld te geven. Ook omdat het pleidooi van Scheffer niet onzinnig is. Het creëren van een sterke nationale
identiteit is wel mogelijk. In landen als Duitsland, Italië en Turkije gebeurde het in het verleden om verschillende etnische en religieuze
groepen onder een gemeenschappelijke noemer bij elkaar te brengen.
Deze staten cultiveerden het nationale besef en de nationale
solidariteit ten dienste van het nationale integratieproces. In Turkije
leidt dit nog steeds tot een ontkenning van de religieuze en etnische
diversiteit van het land.
Een minder gewelddadig voorbeeld van nationale identiteitsvorming is de
VS waar sprake is van een sterk ontwikkelde nationale identiteit als
bindend element. Bijzonder aan de VS is dat het daar net als in andere
immigratielanden als Canada en Australië gepaard gaat met het
tegelijkertijd respecteren of op zijn minst accepteren van culturele verscheidenheid.
En juist op dat punt schieten we in Nederland ernstig te kort.
Verstoorde relaties
Ben je ongelukkig over je relatie en wil je er snel een eind aan maken?
Een effectief middel is voortdurend van je partner te verlangen dat hij
of zij bepaalde wezenlijke kenmerken drastisch verandert. Het effect
dat je dan geheid zult bereiken is dat je partner zich niet
geaccepteerd voelt en daardoor onzeker wordt of boos of recalcitrant.
Binnen enige tijd is je relatie gegarandeerd rijp om beëindigd te
worden.
Iedereen wil in een relatie zoveel mogelijk zichzelf kunnen zijn en zal
tegelijk voortdurend rekening moeten houden met de ander die ook zoveel
mogelijk zichzelf wil zijn. Hetzelfde verhaal gaat op wanneer je
verschillende bevolkingsgroepen harmonieus met elkaar wilt laten
samenleven. Ook dan zul je een balans moeten vinden tussen jezelf zijn
en je aanpassen.
Dat klinkt erg logisch, maar toch lijkt dit besef maar moeilijk door te
dringen tot veel deelnemers aan integratiedebat. Nadat we aanvankelijk
te weinig aanpassing vroegen van de nieuwkomers zijn we nu doorgeslagen
in een houding waarin integratie gelijk is geworden met assimilatie.
Geef mensen de ruimte anders te zijn
Minderheidsgroepen de ruimte geven ‘anders’ te zijn blijkt een
belangrijke voorwaarde om sociale cohesie te bevorderen. Die conclusie
trekt wetenschapsjournalist Maarten Evenblij in zijn boek Respect op
grond van tientallen onderzoeken naar sociale cohesie die zijn
uitgevoerd in het kader van het omvangrijke NWO-onderzoeksprogramma
naar ‘Sociale Cohesie’. Uit bijna alle onderzoeken bleek volgens
Evenblij dat “als we de sociale cohesie van de Nederlandse samenleving
en de binding van bepaalde etnische en andere minderheidsgroepen aan
die samenleving willen versterken, we ons moeten concentreren op het
behoud van de identiteit en de eigenwaarde van de betreffende groepen.”
Nu vind ik “behoud van identiteit” onmogelijk. Nog afgezien van de vraag of een identiteit niet iets dynamisch is en afhankelijk van plaats, tijd en context een andere invulling krijgt, vind ik ook dat ‘behoud van identiteit’ niet mag verworden tot een excuus om je niets van je omgeving aan te trekken of voor een vorm van cultuurrelativisme. Werkelijke integratie is alleen mogelijk wanneer er aan twee kanten de bereidheid bestaat tot toenadering en daarbij zul je je soms moeten aanpassen. Het behoud van eigenwaarde van alle betrokken groepen acht ik wel van wezenlijk belang voor een succesvolle integratie.
Aan het boek van Evenblij en aan de onderzoeken die eraan ten grondslag
liggen is opvallend weinig aandacht besteed. Hetzelfde geldt voor
onderzoeken, zoals van Jean Tillie, die het belang onderstrepen van
eigen organisaties van allochtonen. In tegenstelling tot wat vaak wordt
gedacht blijken deze organisaties in de meeste gevallen geen beletsel
voor integratie te zijn, maar vormen ze juist een uitstekende springplank
om te participeren in de Nederlandse samenleving.
Investeer in participatie
En juist de participatie van allochtonen schreeuwt om aandacht.
PvdA-wethouder Lodewijk Asscher en Groenlinks leider Femke Halsema vroegen deze week
terecht aandacht voor de grote sociale tegenstellingen die de afgelopen
jaren zijn ontstaan. Er zijn grote groepen die achter blijven in de
samenleving en het Nederlandse onderwijs blijft in Europees verband
steeds meer achter.
Het gevaar bestaat steeds meer dat sociaal-economische
scheidslijnen gelijk gesteld gaan worden aan etnische scheidslijnen.
Het is belangrijk dat te voorkomen. En dat doe je niet door te hameren
op culturele verschillen of door te suggereren dat er simpele
oplossingen bestaan voor gecompliceerde vraagstukken. Dan creëer je
alleen maar een voedingsbodem voor nog meer frustraties, bij allochtonen
en autochtonen.
Van Ewoud Butter verschijnt deze week de publicatie Gekleurde Verwachtingen bij ACB Kenniscentrum. In deze publicatie worden enkele trends geschetst op het terrein van de integratie van etnische minderheden. De publicatie is voor 8,95 euro (inclusief verzendkosten) te bestellen bij het ACB (020 – 627 94 60) of info@acbkenniscentrum.nl
Op 14 november zal over de publicatie een expertmeeting worden gehouden met onder andere journalist Maarten Evenblij, Ruben Gowricharn en een medewerker van de WRR. Binnenkort meer informatie hierover op deze website.
Ewoud Butter 