‘Taal is het grootste mysterie dat er is’ (interview Mustafa Stitou)

Amsterdam kan enorm tevreden zijn met Mustafa Stitou als nieuwe stadsdichter. In 1995 mocht ik Stitou interviewen voor het Nederlands-Marokkaanse blad Meraat.

“De mens heeft zichzelf en zijn taal. Het is een orgaan. Taal, dat ben je. Ik vind de manier waarop iemand zich uitdrukt belangrijker dan hoe hij eruit ziet.” Met twinke­len­de ogen beschrijft de dichter Mustafa Stitou zijn liefde voor de taal. “Taal is het grootste mysterie dat er is. Het is noodzakelijk dat ik me ermee bezig houd.”

Stitou is de eerste dichter van Marokkaanse origine, die in het Nederlands dicht. Als debuterend dichter was hij in juni een van de genomineerden voor de Buddingh’prijs.

Mustafa begon toen hij veertien jaar oud was met dichten. “Als kind had ik al meer een talige dan een visuele fantasie. Ik vond het leuk om te spelen met taal. Ik begon met het schrijven van liefdesgedichten, maar die waren erg slecht.” In 1992 deed hij mee met een dichtwedstrijd van de El Hizjra en won hij een van de prijzen. Uitgeverij Arena was geïnteresseerd en bood hem een contract aan. Na twee jaar was er voldoende materiaal om een bundel samen te stellen. In oktober 1994 debuteerde Stitou met de prachtige dichtbundel Mijn Vormen.

ik ben de jonge Marokkaan
en zijn anderstalige gedachten
(fragment uit: Zomaarcafé)

Voor een debuutbundel kreeg Mijn Vormen opvallend veel publiciteit. “Schandalig veel”, aldus Stitou. Het was niet alleen de kwaliteit van de bundel die de aandacht trok, ook het gegeven dat de bundel in het Nederlands was geschreven door iemand van Marok­kaanse afkomst, benadrukken uitgever en pers.

Stitou zag in 1974 het levenslicht in het Noordmarokkaanse Tétouan. Drie maanden na zijn geboorte verhuisde hij naar Lelystad, waar hij zijn jeugd door­bracht. Hij heeft er geen moeite mee dat zijn afkomst zo wordt benadrukt.

Stitou: “Het is vooral een maat­schappelijk etiket dat je krijgt. En een etiket krijg je toch. Met alle gevoel voor verhoudin­gen hoor, maar Rushdie blijft de schrijver van de Duivelsver­zen. ­Het is logisch dat ik een Neder­landse dichter van Marokkaanse afkomst wordt genoemd. Ik schrijf en ik denk in het Nederlands, maar dat is niet voldoende. Ik ben ook van Marok­kaanse
afkomst. De migratie van mijn vader naar Nederland zal absoluut een invloed op me hebben gehad, maar ik moet nog onderzoeken wat die invloed is geweest. Met verhalen over twee werelden kan ik niets. Ik heb ook geen verscheurd wereldbeeld, zoals is geschre­ven. Mijn
bele­vingswereld is genuan­ceer­der.”

Stitou voelt zich nog steeds betrokken bij de Marokkaanse gemeenschap.
“Ik vind het jammer dat Marokkanen zo’n negatief zelfbeeld hebben. Ze praten zo negatief over zichzelf. Dat is helemaal niet nodig. Als ik die kleine Marokkaanse kinderen zie, mijn neefjes en nichtjes bijvoor­beeld, dan maak ik me geen zorgen over de toekomst van de
Marok­kaanse gemeenschap in Nederland. Die jongeren zullen het helemaal gaan maken. ”

Zomaarcafé op het Rembrandtsplein:
concrete warmte, goddeloze gezelligheid

vóór elk biertje roep ik
gewoontegetrouw gewichtslooslauw
binnensmonds bismillah
(fragment uit: Zomaarcafé)

“Ik houd van alliteraties.” De beste gedichten zijn volgens Stitou gestructu­reerd. “Schrij­ven is net componeren. Goede gedichten zitten technisch goed in elkaar.”

De Nederlandse taal leent zich volgens Stitou uitstekend voor poëzie.

“Het Neder­lands is de taal van de observatie, niet de taal van het drama of de hoogdra­vend­heid. Het is geschikt voor observerende, ironische poëzie.” Zijn belang­rijkste inspiratiebron­nen zijn de Nederlandse dichters Remco Campert (“hij dicht beeldend, ontvankelijk”), Rob Schouten (“dubbelzinnige dichtheid”) en Ed Leeflang (“diepte”).

Stitou produceert geen gedichten aan de lopende band. Een gedicht moet de tijd krijgen om te rijpen. “Ik schrijf onregelmatig. Meestal ‘s nachts, dan kan ik me het beste concentreren. Achter mijn schrijfmachine bestaat er geen buitenwereld meer, maar volg ik het stemmetje in mijn hoofd. Tussen mij en de buitenwereld zit de taal. Zo kan ik afstand bewaren en word ik niet sentimenteel. Daar wil ik voor waken. Voor sentimenta­li­teit. Het verkoopt goed, maar het levert geen poëzie op. Ik geef de lezer liever meer speelruimte.”

“Ik schrijf nu nog meer vanuit de taal dan vanuit bepaalde ideeën of maat­schappelij­ke opvattingen. Ik wil meer vanuit ideeën gaan schrijven. Het idee achter een gedicht groeit nu terwijl het gedicht zich ontwikkelt. In De Geit schrijf ik ‘ik ben een moge­lijkheid’, waarmee ik het toeval van mijn leven wil uitdrukken.”

toen ik werd geboren
was het feest
de geit die werd geslacht
bleek zwanger
hier noem je dat
twee vliegen in één klap
(fragment uit De Geit)

“In Typisch wil ik de stad neerzetten als een cliché, als een videoclip. Voor mij draait het in het gedicht om de taal, maar veel mensen zien vooral de beelden.” Razendsnel decla­meert hij:

Dagen na het circus maakt
terrasjeszon in een goed
huwelijk investeren aangenaam
giechelt de bebrilde japanner
verholen vals in een camera
vol van draaiorgel, gaan uniformen
vriendelijk met een vluchteling om
die firing squad stamelt, sist
heimelijk een noordafrikaan coke,
coke, extasy, slikt als hij háár ziet
gestolen mond, onder hoofddoek
aan vaders vette navelstreng, bevriest
de tweedejaars filmacademie
hen allemaal, terwijl in het café
een gezellige én multifunctionele vrouw
vijfenveertig jaar, dito man zoekt
(fragment uit Typisch)

De fascinatie voor de stad komt behalve in het gedicht Typisch ook in andere gedichten van Stitou naar voren. Vorig jaar verhuisde hij van het saaie Lelystad naar Amsterdam. In Amsterdam is hij gestart met een studie filosofie. Geen talenstu­die. “Je moet de taal niet kapot gaan analyseren, maar laten voor wat het is: een mysterie en een schattenhuis.”

Zijn filosofie-studie kan hem inspireren bij het schrijven van gedichten. Een favoriete filosoof heeft hij nog niet. “Dat wordt waarschijnlijk degene die het mooiste schrijft. Nietsche of zo.”
Filosofie is nu al voor hem een inspiratiebron bij het schrijven van gedichten. “Het levert push-ups voor de brain. Ik begrijp niet waarom we hier allemaal zijn, maar ik vind het interessant me erin te verdiepen. Nee, ik geloof niet. Ik weet niets zeker. Ik respecteer wel
mensen die gelovig zijn. Als ethiek of als vorm van innerlijke controle vind ik religie prima, maar als instantie heb ik er meer moeite mee. Mijn ouders zijn gelovig en als kind heb ik het altijd als iets rustgevend ervaren. Als een gecultiveerde uiting van verwonde­ring.” In Grote Mannen wil Stitou duidelijk maken dat mensen ruzie blijven maken. Ook wanneer ze gelovig zijn.

Het Godshuis in het winkelcentrum
daar gaat het niet goed mee
Berbers en bergbewoners kunnen elkaars bloed wel drinken
(Een wijze woordvoerder van de bergbewoners werd
op zijn bek geslagen.)
Het betreft geen religieus vraagstuk
maar wie zal gaan over de subsidies van de gemeente.
Het gerucht gaat dat de bergbewoners een eigen Godshuis zullen stichten.
Honderd meter verderop, tegenover de Hema.
(Vaart maken, Ramadan komt eraan.)
De jongens die klein naar het Godshuis moesten
de koran vanzelfsprekend als moedermelk kregen voorgeschoteld
dus ervan dronken met dierlijke tegenzin
Abderzak en ik bijvoorbeeld
liggen dubbel.

“Dichten is leuk. Poëzie heeft de maatschappelijke waarde verloren, die het ooit heeft gehad, maar de dichters hebben daardoor misschien ook wel meer vrijheid gekregen. Het is leuk om met taal te spelen. Aan verhalen schrijven ben ik nog niet toe. Dat komt later misschien.”

Voor Stitou heeft het interview lang genoeg geduurd.”Ik ben moe. Voor de komende weken heb ik wel weer genoeg gepraat.”

—
Mustafa Stitou: Mijn Vormen, Arena, Amsterdam, 1994

Dit interview is  in 1995 verschenen in het Nederlands Marokkaanse maandblad Meraat. Dat blad is inmiddels ter ziele gegaan. Stitou is gelukkig niet gestopt met dichten. Na Mijn Vormen verschenen er nog twee bundels met poëzie van Stitou: Mijn gedichten en Varkensroze ansichten.