‘Het eerste slachtoffer van een oorlog is de waarheid’ luidt het cliché. En zoals wel meer cliché’s bevat ook dit cliché een kern van waarheid. Ook de strijd tussen Israël en Hamas gaat gekoppeld met een ongekende propaganda-oorlog waarbij het moeilijk is te achterhalen wat er werkelijk gebeurt. Bij gebrek aan controleerbare feiten, wordt de berichtgeving over het conflict gevuld met slachtofferschap, godsdienstwaanzin en bakken hypocrisie. Een artikel van Ewoud Butter.
Objectiviteit bestaat niet
Nou is het voor ieder journalistiek medium onmogelijk de werkelijkheid volledig weer te geven. Degenen die daar in geloven, wil ik graag uit de droom helpen: objectieve journalistiek bestaat niet. Een journalist begint zelden onbevooroordeeld aan een onderwerp. Iedere
journalist heeft zijn eigen referentiekader: zijn of haar
persoonlijke geschiedenis, kennis, belangen en ideologie. En net als ieder ander mens zoekt ook de journalist bewust of onbewust de bevestiging van de vooroordelen die op grond van dit referentiekader zijn gevormd. Op grond hiervan maakt een journalist tijdens het gehele proces van verslaggeving keuzes voor het onderwerp, de weer te geven feiten en standpunten, de ‘deskundigen’ die worden gehoord, hoe kritisch er wordt doorgevraagd en welke woorden er worden gebruikt.
Om zo objectief mogelijk te kunnen zijn, zou iedere journalist èn iedere redactie zich zoveel mogelijk bewust moeten zijn van het eigen referentiekader en telkens de eigen ‘waarheid’ ter discussie moeten stellen. Dat is geen sinecure. Daarnaast zul je je als journalistiek medium zo onafhankelijk mogelijk moeten opstellen. Zo kun je stellen dat Nederlandse journalisten die ‘embedded’ verslag doen van de oorlog in Uruzgan, die onafhankelijkheid bij voorbaat al ingeleverd.
Pro-Israelisch of pro-Palestijns?
Of je de Nederlandse berichtgeving over het conflict tussen Israël en Palestina als pro-Israëlisch of juist pro-Palestijns ervaart, zegt waarschijnlijk vooral iets over je eigen stellingname in dit conflict. Er is slechts in beperkte mate onderzoek gedaan naar de Nederlandse berichtgeving. Hieruit bleek dat de Nederlandse berichtgeving vooral pro-Israëlisch is. Een zelfde conclusie kun je trekken na een bezoek aan het blog van journalist Stan van Houcke.
Het is ook niet vreemd wanneer Nederland pro-Israëlisch is.
Nederlanders voelen zich cultureel, religieus en historisch sterker
verwant met Israël. Er zijn veel mensen met familie in Israël en het
land wordt, met redenen, als democratischer beschouwd dan haar
buurlanden. Daarnaast speelt ongetwijfeld een schuldgevoel over het
gegeven dat Nederland in de Tweede Wereldoorlog zo voorbeeldig
meewerkte aan de deportatie van joden.
Wat verder ook bepalend is
voor de kleur van de berichtgeving, is het referentiekader van de
journalisten. De meeste Nederlandse verslaggevers wonen en werken in
Israël, ze spreken lang niet allen Arabisch, hebben vaak een joodse
achtergrond en voor de toegang tot de bezette gebieden zijn ze
afhankelijk van de Israëlische autoriteiten. Onder dergelijke
omstandigheden is het geen geringe opgave om zo objectief mogelijk te
berichten.
Omgekeerd geldt overigens hetzelfde voor journalisten van Arabische
zenders als Aljazeera. ook zij hebben hen eigen referentiekader.
Hierbij moet je alleen wel de opmerking maken dat Aljazeera meer werk
heeft gemaakt van een divers samengesteld personeelsbeleid dan de
Nederlandse omroepen.
Slachtofferschap scoort in een propaganda-oorlog
Wat er
deze dagen werkelijk in Gaza gebeurt is giswerk. Israël houdt de
grenzen voor journalisten gesloten. Volgens EenVandaag-verslaggever
Jelle Visser is het tactisch slim van Israël om journalisten te
weigeren. ‘Zo schrijven ze over de Israëlische kant van de zaak. We
kunnen niets anders,’ verklaart hij in De Pers
tegenover Arnold Karskens. Hierdoor worden zonder bewijs berichten overgenomen over Hamasstrijders
die kinderen zouden gebruiken als menselijk schild, of Hamasstrijders
die zich zouden verstoppen in ziekenhuizen en scholen. Misschien is het
zo, maar het wordt tot nu door geen enkele bron bevestigt, ook niet
door VN-bronnen. Zolang Israël de grenzen voor journalisten
gesloten houdt, zijn we voor het nieuws afhankelijk van enkele
Palestijnse bloggers en de propaganda van Israel en van Hamas.
Het moge duidelijk zijn dat de pr-budgetten en middelen van Hamas
beperkter zijn dan die van Israël. De belangrijkste troef van Hamas is
het enorme aantal slachtoffers aan Palestijnse zijde èn de filmpjes die
op Youtube worden gezet van vooral gruwelijk verminkte vrouwen en
kinderen. Het zijn beelden die wel op Arabische zenders worden getoond,
maar niet of zelden in de Israëlische of in de westerse media te zien
zijn.
Er kunnen goede journalistieke argumenten zijn om dergelijke
filmpjes niet te laten zien: bron en context zijn vaak onduidelijk, een
filmpje kan gemanipuleerd zijn en tot slot beschouwen verschillende
media het als onethisch om verminkte of dode lichamen te tonen. Toch
circuleren de filmpjes op het internet als ‘bewijs’ van Israëlisch
geweld en dragen ze bij aan de beeldvorming over hetgeen in Gaza
gebeurt èn over de wijze waarop de westerse media er (niet) over
berichten.
Met slachtofferschap win je eerder sympathie dan met agressie.
Daarom benadrukken de Palestijnen het grote aantal slachtoffers, de
illegale bezetting door Israël van Palestijns grondgebied, het gebrek
aan souvereiniteit en mogelijkheden om een menswaardig bestaan op te
bouwen en het tekort aan tal van elementaire voorzieningen.
Israël
speelt ook de slachtofferrol door veel aandacht te besteden aan de
slachtoffers aan Israëlische zijde en door telkenmale te benadrukken
dat de staat Israël aan alle kanten wordt bedreigd; hierbij wordt vaak
in één adem gerefereerd aan de holocaust en wordt kritiek op Israel
verdacht gemaakt door deze snel als antisemitisch te bestempelen.
Religieuze gekkigheid
Het Israelisch-Palestijns conflict
is meer dan welk conflict een strijd tussen religies en om heilige
grond. En een handicap van (orthodoxe) gelovigen is dat ze zelden over
het vermogen beschikken om hun eigen waarheid ter discussie te
stellen. Meer nog dan in het verleden heeft de propaganda aan
weerszijden bovendien een religieus tintje gekregen. In
tegenstelling tot de seculiere PLO (Fatah), is Hamas een (orthodox)
islamitische beweging. Zowel aan Israëlische als aan Palestijnse zijde
heb je religieuze extremisten die met hun intolerante uitspraken en
handelingen voldoende munitieleveren voor de tegenpartij. In Nederland
heb je overigens ook christelijke malloten die het conflict in
religieuze termen definiëren. Zie God heeft plan met Palestijnen in het Reformatorisch Dagblad.
Ook
zie je op Nederlandse fora dat het conflict al snel in religieuze
termen wordt getrokken met rammelende vergelijkingen in de trant van
Palestijnen = hamas = extremistische moslims = Marokkanen.
Hypocrisie
De keerzijde van eenzijdige
oorlogspropaganda
en religieuze gekkigheid aan weerszijden is het enorme gebrek aan een
kritische blik op het eigen gelijk. Dat valt ook niet mee in
oorlogstijd. Israëlische en/of joodse critici van het Israëlisch beleid
worden verdacht gemaakt en krijgen het verwijt dat ze lijden aan
zelfhaat, of erger dat ze verraders zijn. Aan Palestijnse zijde gelden
vergelijkbare processen, maar is er ook sprake van excessen: daar kun
je als tegenstander van Hamas
in je been worden geschoten of, erger, worden vermoord.
Dit onvermogen tot zelfkritiek leidt tot een enorme hypocrisie en
tot eenzijdige berichtgeving. Dat dat gebeurt in Israël en Palestina is
nog begrijpelijk, maar je ziet het ook onder symphatisanten van beide
partijen elders in de wereld. Enkele voorbeelden van hypocrisie of
eenzijdigheid:
Je kunt stellen dat het eenzijdig is:
– Israël het recht te ontzeggen zich te verdedigen tegen raketaanvallen
– de Palestijnen het recht te ontzeggen zich te verzetten tegen een illegale bezetting
–
alleen te wijzen op het handvest van hamas en niet op verklaringen van
hamasleiders waarin ze aangeven Israël te willen dulden als het zich
terugtrekt achter de grenzen van 1967
– alleen Israël als agressor
neer te zetten en geen oog te hebben voor Palestijns geweld ten
opzichte van Israël en ten opzichte van andere Palestijnen
– het conflict voor te stellen als een conflict tussen twee gelijkwaardige partijen
– te ontkennen dat er sprake is van disproportioneel geweld
– partij voor Hamas te kiezen, alleen op grond van het aantal slachtoffers
– Palestijnen gelijk te stellen aan hamasstrijders en extremistische moslims
– Israel gelijk te stellen aan joden
Je kunt stellen dat het hypocriet is:
– Hamas te verwijten dat ze Israël niet willen erkennen en
tegelijkertijd een beleid te verdedigen waarmee het bestaan van een
Palestijnse staat de facto onmogelijk wordt gemaakt
– Hamas te verwijten dat ze Israel niet erkennen en tegelijkertijd de Palestijnse staat binnen de grenzen van 1967 niet erkennen
– Irak binnen te
vallen omdat het land VN-resoluties naast zich neerlegt en
tegelijkertijd een land te steunen dat vele VN-resoluties naast zich
heeft neergelegd
– je druk te maken om de vele burgerslachtoffers in
Gaza en niet om bijvoorbeeld de burgerslachtoffers die worden gemaakt
door het Nederlands leger in Uruzgan
– democratie te bepleiten en niet te willen praten met Hamas, een democratisch gekozen partij
-alleen
op te komen voor moslims als slachtoffer van Israëlisch (joods) geweld
en niet voor de moslims en niet-moslims die het slachtoffer zijn van
islamitisch geweld
– je druk te maken om islamofobe uitingen en niet om anti-semitische uitingen of vice versa
–
alleen Marokkaanse jongeren aan te spreken op anti-semitische uitingen
als ‘hamas, joden aan het gas’ en even vergeten dat (autochtone)
voetbalsupporters dit ook massaal en geregeld doen.
etc. etc.
Nuance is moeilijk in tijden van oorlog. Aan journalisten de
moeilijke taak die nuance en de onafhankelijkheid zoveel mogelijk te
blijven zoeken.
Sjaloom, salaam.
P.S. Uiteraard bevat ook deze blog vooroordelen. Feitelijke correcties zijn dan ook van harte welkom 🙂
Dit artikel vormt een onderdeel van het dossier Palestina-Israel op het Allochtonenweblog.
Ewoud Butter 
Sterk stuk Ewoud! Je had van mij misschien iets kritischer over Israel, maar dat zegt waarschijnlijk ook weer iets over mijn referentiekader. Als ik joods was geweest had ik het waarschijnlijk weer te pro-Palestijns gevonden…
LikeLike