Had je ook ‘fout’ kunnen zijn in de oorlog? Had je een kampbeul kunnen zijn of bewaker in de Abu Ghraib gevangenis? Zou je kunnen martelen?
Ja, schrijven Susan Fiske en haar collega’s van de Princeton universiteit in Science.
Ieder mens is in staat tot het martelen van een ander mens. Iedereen kan in een monster
veranderen, als-ie maar genoeg wordt geprikkeld. Door oorlog, de verwachtingen
van superieuren, en de sociale druk van een groep kunnen
‘normale’ mensen worden aangezet tot ‘onverklaarbaar’ wreed gedrag.
Ook jij lezer had hetzelfde kunnen doen als de Amerikaanse soldaten in de Abu Ghraib. De
juiste – of beter: de verkeerde – omstandigheden kunnen van ieder mens
een monster maken. Dat blijkt volgens Fiske uit meer dan 25.000 verschillende psychologische studies, waarbij in
totaal 8 miljoen mensen waren betrokken.
De kwade kant van de mens fascineert mij en het is ook een terugkerend thema in de verhalen die ik heb geschreven. Er zijn op dit gebied twee beroemde experimenten: het gehoorzaamheidsexperiment van Stanley Milgram en het Stanford Prison Experiment.
Uit het experiment van Milgram bleek dat 65 procent van de mannelijke proefpersonen tussen de 20 en 50 jaar in staat was een ‘dodelijke’
stroomschok toe te dienen aan een onwillige ‘leerling’.
Het Stanford Prison Experiment van Philip Zimbardo uit 1971 gaf inzichten in de werking van groepsdruk en de kracht van het ‘wij versus zij’-denken.
Zimbardo verdeelde een groep studentenvrijwilligers
willekeurig in ‘bewakers’ en ‘gevangenen’. Het was de bedoeling dat de twee groepen twee weken onder toezicht van camera’s en
observerende psychologen aan
hun lot zouden worden overgelaten, maar na 6 dagen werd het experiment
afgebroken. De reden hiervoor was dat de ‘bewakers’ zich gingen gedragen als sadisten en dat de ‘gevangenen’ steeds meer verschijnselen van stress en
depressie
vertoonden. Mensen vereenzelvigen zich met de groep (‘wij’) waartoe ze
behoren, schrijft Fiske. Slecht gedrag wordt dan toegeschreven aan ‘de
anderen’en dat gevoel wordt nog eens versterkt als de ‘anderen’ een
bedreiging vormen voor de normen en waarden die binnen een groep
gekoesterd worden.
Op Youtube vond ik een mooie BBC-documentaire over het Stanford Prison Experiment. Hieronder de documentaire in drie delen.
Meer info: Susan Fiske et al, ‘Why Ordinary People Torture Enemy
Prisoners’, in: Science, 25 november 2004 / voor dit stukje heb ik
gebruik gemaakt van de website van VPRO’s Noorderlicht
Ewoud Butter 
Je haalt twee bijzonder klassieke, maar nog altijd interessante onderzoeken aan. Ik weet alleen niet, of ik het helemaal eens ben dat het Milgram-onderzoek zozeer direct betrekking heeft op het kwade in de mens. Volgens mij is het vooral een onderzoek naar de gevoeligheid van de mens voor autoriteit. Bedenk daarbij, dat dit onderzoek in de jaren zestig plaatsvond, toen een witte laboratorium-jas aanmerkelijk meer status opleverde dan nu. Ook is het van belang om te beseffen dat mensen zich in een laboratorium-situatie mogelijk anders gedragen dan in het echte leven.
Desalniettemin geeft het onderzoek wel inzicht in waar een beetje sociale druk al niet toe kan leiden. Wat dat betreft kan de mens inderdaad ver gaan!
Het Stanford Prison experiment is overigens mooi en invoelbaar verfilmd onder de titel `Das Experiment’. Het daadwerkelijke experiment is op een gegeven moment stilgezet toen het uit de hand liep, in de film wordt het doorgezet om te verkennen waar het heen kan gaan. Overigens is wel duidelijk waar werkelijkheid en fictie van rol verwisselen in die film. Echt een aanrader!
LikeLike